Author: Wojciech Kaszubski

Powróćmy jeszcze do Griffitha i jego metod. 'Analogie pomiędzy teatrem i filmem dostrzega nie tylko Jutkiewicz, badający cały problem z szerokiej perspektywy historycznej i estetycznej. Lillian Gish w swoich zwierzeniach („Stage”, 1937) mówi: „Kształcenie nas, aktorów, odbywało się metodą zbieżną z metodą Mr. Stanisławskiego, tak dobitnie wyłożoną w jego książce »Aktor przygotowuje się« (Praca aktora nad sobą). Nie mieliśmy żadnych przewodników i żadnych scenariuszy (tak samo, jak obywaliśmy się bez szkiców dekoracji; Mr. Griffith mówił…

Analizując metodę Griffitha trudno oprzeć się wrażeniu, że nie ma w niej właściwie miejsca na to, co zwykliśmy uważać u niego za najbardziej nowatorskie i odkrywcze: wielkie plany. Bo przecież zdjęcia improwizowanych scen nie były przerywane, a powtórzeń unikano ze względu na koszty, co stwierdziła przed chwilą Lillian Gish. Jutkiewicz zauważa, że Griffithowskie zbliżenia są wprawdzie rewelacyjne pod względem funkcji dramaturgicznej, ale – po bliższym zbadaniu – nieporadne plastycznie i technicznie. Filmy Griffitha – zauważa radziecki…

Od czasu, gdy Jutkiewicz napisał te słowa, wspomnień Griffithowskich aktorów znacznie przybyło. Nietrudno odszukać wśród nich interesujące nas problemy. Oddajmy głos najbardziej autorytatywnej w tej dziedzinie Lillian Gish („Narodziny pewnej epoki”, 1937): „Griffith miał zwyczaj przeprowadzać z nami próby tak długo, aż życie stawało się nam niemiłe. Zamiast koni – krzesła, zamiast pociągów – stoły itd.; każdy, kto przypadkowo był pod ręką, natychmiast stawał się aktorem i musiał pomagać przy takim właśnie opracowywaniu jego scenariuszy….

W jaki więc sposób Griffith, kręcąc cały film „z pamięci”, mógł opanować organizacyjnie nie tylko swój plan zdjęciowy, ale wydobywać z aktorów wszystko to, co sobie wymarzył — do najsubtelniejszych stanów uczuciowych włącznie? Wymownym świadectwem są choćby kreacje jego gwiazdy nr 1 – Lillian Gish. Pytanie to dręczy każdego, kto jest zafascynowany twórczością autora Złamanej lilii. Nie daje też spokoju reżyserom, którzy — choć nigdy Griffitha nie znali osobiście – otwarcie przyznają, że właśnie on był…

Bo chociaż wszystkie sceny poprzedzone były próbami, aktorzy nie wiedzieli nic o całości akcji, w której brali udział, ani o charakterze i koncepcji fabularnej filmu. A więc znakomite, tak wzruszające i wyraziste kreacje Lillian Gish, Mae Marsh, Roberta Harrona czy Richarda Barthelmessa powstawały bez pełnej świadomości tego, co grali przed kamerą? Nie bardzo mogę w to uwierzyć, więc szukam ich własnych wypowiedzi. U niezawodnego Kevina Brown- lowa („The Parade’s Gone By…”) trafiam na relacje późniejszego reżysera, Josepha…

Wśród materiałów na temat Nietolerancji zestawionych przez Seymoura Sterna, byłego redaktora „Experimental Cinema”, i ogłoszonych drukiem w roku 1946 – znajdujemy niezwykle interesujący akapit. Odnosi się on do momentu, gdy w dwa miesiące po pamiętnej nowojorskiej premierze Narodzin narodu (marzec 1915), Griffith rozpoczął budowę gigantycznych dekoracji do swego nowego filmu. „Chociaż całe Hollywood było tym poruszone i kolonia filmowa miesiącami trwała w napięciu, gubiąc się w domysłach wokół dekoracji bez precedensu, które wyrosły w samym środku…

A przecież znany radziecki reżyser Siergiej Jutkiewicz (w eseju „Griffith i jego aktorzy” z antologii „D.W. Griffith”, Moskwa 1944) już dziesięć lat przed Toeplitzem stwierdzał: „Griffith głosił abstrakcyjne idee o szczęściu ludzkości; jego pojęcia o dobru i złu nie wychodziły poza ramy purytanizmu, był daleki od właściwego rozumienia klasowych przyczyn, powodujących niemożność osiągnięcia przez szarych ludzi tego szczęścia, do którego tak dążył. Siwowłosy Don Kichot z orlim nosem walczył swoim celuloidowym mieczem z wiatrakami ludzkiej nietolerancji,…

Jerzy Toeplitz w swej „Historii sżuki filmowej” (tom I, wyd. 1955 r.) traktuje arcydzieło Griffitha Nietolerancja (1916) najwyraźniej po macoszemu. Zreferowawszy zamiar ideowy i artystyczny amerykańskiego klasyka, przytacza następnie zastrzeżenia i krytyczne uwagi, które na marginesie Nietolerancji wypowiedzieli Eisenstein, Pudow- kin, Delluc i inni; wreszcie kwituje cały problem stwierdzeniem, iż jedynie scena strajku pozostaje „świetnym fragmentem chybionego jako całość dzieła”, które „okazało się niestrawnym daniem filmowym”- Nietolerancja – „chybionym jako całość dziełem”? „Niestrawnym daniem”? Ponad dwadzieścia…