Author: Wojciech Kaszubski

Oto dwaj agenci reklamowi powstałej właśnie w Nowym Jorku wytwórni Williama Foxa – Johnny Goldfrap i Al Selig – głowią się, jak spopularyzować wśród kinowej publiczności 24-letniq aktorkę, Thedę Barę, którą ich szefowi udało się pozyskać z nowojorskich scen. Wynalazł jq tam reżyser Frank Powell. Córka żydowskiego krawca i francuskiej Szwajcarki nazywa się Theodosia Goodman, na scenie używa nazwiska matki i występuje jako Theodosia de Coppet, a zaangażowana do filmu zaczyna używać pśeudonimu Bara, będqcego…

Pierwszy film z Thedą Barą A Fool There Was (Byą sobie głupiec — albo może należałoby tytuł spolszczyć!! bardziej patetycznie: A był on głupcem) pojawił się wj tym samym roku 1915, co Narodziny narodu Griffithal Każdy, kto pracował wtedy w filmie, był pionierem nowej dziedziny rozrywki, każdy niemal pomysł producentów realizatorów był świeży, odkrywczy i przyjmowany przez publiczność z niezwykłym, spontanicznym aplauzem. Przedsięwzięcia filmowców i reakcje widowni cechowała ujmująca naiwność i prostoduszność. Wszystko w kinie było…

Był jednak wyrozumiały i pełen godności, starał się mówić wprost, jak najbardziej rzeczowo, wszechstronnie interpretując fakty, związane z własną teorią i praktyką: „Pójść dalej pod względem formy niż intelektualne kino już nie było dokąd. Sformułowania z tym związane odnoszą się do roku 1929. Co się dzieje z nimi dalej, z samymi myślami o kinie intelektualnym? Tu muszę powiedzieć kilka słów o sobie, o moich następnych pracach po roku 1929. Sytuacja jest trudna, bo wypowiedzi związane…

Nie miejsce tu na analizę czy choćby tylko streszczenie pamiętnego wystąpienia Eisensteina. Powróćmy do nastrojów panujących w chwili, gdy reżyser dokonywał obrachunku z samym sobą i rodzimym kinem. „Tu na konferencji zakończyła się tragedia, która za częła się po projekcji pierwszego zestawu filmów dźwiękowych” – pisze Blejman. Atmosfera była istotnie „rozpalona do białości”. Miało nastąpić generalne starcie pomiędzy reżyserem a jego antagonistami. Dla tych ostatnich moment był wyjątkowo dogodny. Kryzys teorii kina intelektualnego i całej szkoły montażu, niepowodzenia…

Tymczasem z drugiej półkuli powrócił Eisenstein. Powracał na tarczy. Żaden z jego projektów nie został w końcu zrealizowany: Tragedia amerykańska, Złoto Suttera, Czarny konsul, Que viva Mexico! — czterokrotna porażka! Poświęciwszy się głównie pracy teoretyczno-pedago- gicznej, twórca Pancernika Potidmkina z ciężkim sercem brał udział w kolejnych konferencjach filmowców. Szczególnie znamienny jest pod tym względem jego referat i podsumowanie wszechzwiązkowej konferencji w styczniu 1935 roku. Referat ten (włączony do II tomu radzieckiego wydania wybranych pism Eisensteina, Moskwa…

Usiłując odnaleźć się w zmienionych warunkach, twórcy nie zawsze wierzyli w słuszność tego, co robią. Blej- man wspomina, jak Ermler zaprosił go na roboczy przegląd zmontowanej „na brudno” Turbiny. W salce były tylko montażystki. „Usadowiwszy mnie, znikł. Nie zwróciłem na to uwagi. Po półtorej godziny (…) blady, zdenerwowany Ermler czekał na mnie, stojąc na wietrze, u wejścia do Lenfilmu. Odeszliśmy na bok. Spojrzał ha mnie pytającym wzrokiem. Orzekłem: – Film skazany jest na powodzenie. –…

Reakcja Blejmana i jego przyjaciół jest psychologicznie w pełni uzasadniona: „Co więcej – pisze on – obejrzawszy Bezdomnych byłem rozczarowany i rozwścieczony. Zobaczyłem w nich wyrzeczenie się — pełne i bezpardonowe – zasad poetyki niemego kina. Zobaczyłem, jak do kina wdziera się i zaczyna po nim buszować jakaś inna sztuka, a być może nawet wcale nie sztuka. Tak więc ja, wczorajszy nowator, wbrew woli i oczekiwaniom, stałem się archiwistą i nie rozpoznałem na czas nowatorstwa!…

Inaczej poza jego granicami. Polscy krytycy uważali, że film jest słaby technicznie, zwłaszcza od strony dźwiękowej, ale wszystkie te mankamenty schodziły na dalszy plan wobec wagi poruszonego na ekranie problemu reedukacji wykolejonej młodzieży, odwagi autorów, autentycznego dramatyzmu, a nade wszystko głębokiego, trudnego humanizmu, którym był przepojony film Ekka. Tymczasem – w ZSRR film chwalono właśnie za walory techniczne, a do jego ideowego przesłania zgłaszano poważne nieraz zastrzeżenia. Recenzent czasopisma „Sowietskoje Is- kusstwo” (nr 27 – 1931)…